Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ)

Zelfstandigen in België hebben geen royaal wettelijk pensioen. Daarom voorziet de overheid in extra mogelijkheden om vrijwillig en fiscaal voordelig een aanvullend pensioen op te bouwen.

Één van de belangrijkste en meest efficiënte systemen voor pensioenopbouw voor zelfstandigen in België is het Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ).

In dit uitgebreide artikel leggen we uit wat een VAPZ precies is, voor wie het geschikt is, hoe het fiscaal werkt, welke voordelen je eruit haalt, en waarom steeds meer ondernemers kiezen voor het sociaal VAPZ als betere bescherming voor hun inkomen en gezin.

Wat is een VAPZ en hoe werkt het?

Het VAPZ is een aanvullende pensioenformule voor zelfstandigen. Door vrijwillig elk jaar een bedrag te storten in een pensioencontract bij een verzekeraar of sociaal verzekeringsfonds, bouw je een pensioenreserve op. In ruil daarvoor krijg je een belastingvermindering en een verlaging van je sociale bijdragen.

De VAPZ-premie wordt belegd in een levensverzekering, vaak onder de vorm van:

• Tak 21: met kapitaalgarantie en vaste rente
• Tak 23: zonder garantie, maar met mogelijk hoger rendement via beleggingsfondsen

Een VAPZ wordt wettelijk beschouwd als een beroepskost en is dus fiscaal aftrekbaar. De overheid moedigt op deze manier zelfstandigen aan om hun pensioen op eigen initiatief aan te vullen.

Voor wie is het VAPZ bedoeld in België?

Het VAPZ is toegankelijk voor:

• Zelfstandigen in hoofdberoep
• Zelfstandigen in bijberoep die sociale bijdragen betalen als hoofdberoeper
• Vrije beroepers (zoals artsen, advocaten, architecten, ...)
• Meewerkende echtgenoten (maxistatuut)

Bedrijfsleiders met een vennootschap kunnen geen VAPZ afsluiten voor hun vennootschap, maar kiezen beter voor een Individuele Pensioentoezegging (IPT).

Hoeveel mag je jaarlijks storten in een VAPZ in 2025?

Het maximaal toegestane bedrag voor VAPZ-bijdragen wordt wettelijk begrensd. Je mag jaarlijks tot 8,17% van je netto belastbaar beroepsinkomen van drie jaar geleden storten. In 2025 komt dat overeen met een maximumpremie van €3.865,62.

Voor het sociaal VAPZ ligt de grens hoger: 9,40% van het referentie-inkomen, met een maximaal bedrag van €4.602,09 (bedragen 2025).

Je bent niet verplicht om het maximum te storten. Het systeem is vrijwillig en flexibel: je kiest elk jaar zelf of je stort en hoeveel.

Fiscale voordelen van een VAPZ: tot 60% terug

Een VAPZ biedt een van de beste rendementen op je geld, niet dankzij het beleggingstechnisch rendement, maar door het fiscale voordeel en de sociale bijdragenverlaging.

Concreet:

• Je stortingen zijn volledig aftrekbaar als beroepskost.
• Daardoor betaal je minder personenbelasting.
• Omdat je netto-inkomen daalt, verminderen ook je sociale bijdragen.

In totaal kunnen deze voordelen samen oplopen tot 60% van je gestorte premie.

Het opgebouwde kapitaal wordt uitgekeerd op de wettelijke pensioenleeftijd (of vanaf 60 jaar indien effectief met pensioen) en wordt dan belast via het voordelige RIZIV-rentestelsel.

Wat zijn de kosten en belastingen bij een VAPZ?

Eindbelasting via het RIZIV-stelsel: fictieve rente

Wanneer het kapitaal uit een VAPZ wordt uitgekeerd, geldt het gunstige RIZIV-stelsel. Je betaalt dan geen klassieke roerende voorheffing, maar de belasting gebeurt via een fictieve rente:

• De fiscus rekent een fictief jaarlijks rendement op het uitgekeerde kapitaal:
  • 5% bij uitkering op 60 jaar
  • 4% bij 61 jaar
  • ...
  • 3,5% vanaf 65 jaar
• Dit percentage wordt 10 jaar lang bij je belastbaar inkomen geteld in de personenbelasting.
• De belasting gebeurt aan je marginale aanslagvoet, maar vaak aan een laag tarief omdat je dan al met pensioen bent.

Voorbeeld: stel dat je op je 65e een kapitaal van €100.000 ontvangt:

• Fictieve rente = 3,5% = €3.500/jaar belastbaar gedurende 10 jaar
• In totaal wordt dus €35.000 aan belastbare basis toegevoegd, gespreid in de tijd

Belangrijk:

• De belasting op fictieve rente geldt niet op winstdeelnames → die zijn belastingvrij
• De 3,55% RIZIV-bijdrage en solidariteitsbijdrage (0 tot 2%) worden bij uitkering ineens afgehouden

Dit systeem zorgt ervoor dat het VAPZ bij uitkering veel gunstiger belast wordt dan andere spaar- of beleggingsvormen.

Tak 21 of tak 23: hoe wordt je VAPZ belegd?

Je kiest zelf hoe je premie belegd wordt:

• Tak 21 biedt veiligheid: een gegarandeerd rendement + winstdeelname.
• Tak 23 biedt meer groeipotentieel: belegging in fondsen, zonder garantie.

Veel zelfstandigen kiezen voor een mix van beide, afhankelijk van hun risicoprofiel.

Wat is het sociaal VAPZ en waarom kiezen ondernemers hiervoor?

Een sociaal VAPZ is een uitgebreidere versie van het klassieke VAPZ. Je geniet exact dezelfde fiscale voordelen, maar een deel van je premie (meestal 10%) gaat naar sociale waarborgen zoals:

• Vervangingsinkomen bij arbeidsongeschiktheid of invaliditeit
• Premievrijstelling bij langdurige ziekte of ongeval
• Overlijdensdekking voor je nabestaanden
• Moederschapsuitkering of geboortepremie voor zelfstandige mama's

Deze aanvullende waarborgen bieden extra zekerheid en inkomensbescherming. Zeker voor jonge zelfstandigen of mensen zonder aparte verzekering gewaarborgd inkomen is dit een enorme meerwaarde.

Belangrijk:

Hoewel een deel van je premie naar het sociale luik gaat, is het volledige bedrag aftrekbaar als beroepskost. Je krijgt dus hetzelfde fiscale voordeel als bij een klassiek VAPZ, terwijl je extra beschermd bent.

Daarbovenop mag je meer storten in een sociaal VAPZ (9,40% i.p.v. 8,17%), waardoor je ook een groter fiscaal voordeel geniet.

Verschillen tussen klassiek en sociaal VAPZ

Praktisch voorbeeld van een VAPZ in 2025

Profiel:

• Zelfstandige in hoofdberoep
• Netto belastbaar beroepsinkomen (referentie 3 jaar terug): €45.000
• Kiest voor klassiek VAPZ
• Stort het maximum van 8,17%:
  → €45.000 x 8,17% = €3.676,50

1. Fiscale besparing (personenbelasting)

Het gestorte bedrag is volledig aftrekbaar als beroepskost:

• Belastbare basis daalt met €3.676,50
• Belastingsbesparing = gemiddeld 30 à 40% (afhankelijk van belastingschijf)

Raming belastingvoordeel: ± €1.300 à €1.500

2. Verlaging sociale bijdragen

• Omdat je fiscaal inkomen zakt met €3.676,50, daalt ook de basis voor je sociale bijdragen.
• Sociale bijdragen ≈ 20,5% van netto belastbaar inkomen

Besparing: ± €750

3. Totaal voordeel = €2.050 tot €2.250

• Fiscale besparing: ± €1.300 à €1.500
• Lagere sociale bijdragen: ± €750
• Netto kost na optimalisatie: €1.425 tot €1.625

Of anders gezegd: je spaart €3.676,50 voor je pensioen, maar betaalt er slechts ongeveer de helft van uit eigen zak.

4. Wat als je kiest voor een sociaal VAPZ?

Bij een sociaal VAPZ mag je tot 9,40% van je inkomen storten.

• €45.000 x 9,40% = €4.230
• Daarvan gaat ±10% naar sociale bescherming (verzekering arbeidsongeschiktheid, premievrijstelling, overlijdensdekking, geboortepremie…)
• Het volledige bedrag blijft aftrekbaar.

Je spaart méér, geniet meer bescherming én extra fiscaal voordeel.

Conclusie: is het VAPZ interessant voor jou als zelfstandige?

Een VAPZ is voor elke zelfstandige een logische en voordelige stap in de opbouw van het pensioen. De combinatie van fiscale aftrek, lagere sociale bijdragen en flexibele stortingen maakt dit systeem uitermate efficiënt.

Wie extra zekerheid zoekt of geen afzonderlijke inkomensverzekering heeft, kiest best voor een sociaal VAPZ. De meerkost is beperkt, maar de extra bescherming en hogere fiscale aftrek maken het verschil.

Wil je zelf berekenen hoeveel je maximaal mag storten en wat je bespaart? Vraag gerust een simulatie aan of laat je begeleiden door een onafhankelijk adviseur.